Mở bài
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm
Để phân tích tác phẩm chuyện chức phán sự đền tản viên tốt nhất ta cần tìm hiểu về bối cảnh xã hội tác giả sống lúc bấy giờ. Nguyễn Dữ đến nay chưa rõ năm sinh, năm mất, chỉ biết ông sống vào khoảng nửa đầu thế kỷ XVI. Ông quê ở huyện Trường Tân, nay là Thanh Miện, tỉnh Hải Dương. Gia đình ông có truyền thống khoa bảng. Nguyễn Dữ cũng thi đỗ và ra làm quan, nhưng chỉ một năm sau ông lui khỏi chốn quan trường, về ở ẩn. Nói đến Nguyễn Dữ không thể nhắn đến tác phẩm nổi tiếng, được lưu truyền rộng rãi của ông là “Truyền kỳ mạn lục”. Trong tác phẩm này, ông mượn các yếu tố kỳ ảo để phơi bày và lên án xã hội phong kiến nhiều hủ tục và tệ nạn. “Truyền kỳ mạn lục” được Nguyễn Dữ viết bằng chữ Hán, có 20 truyện và “Chức phán sự đền Tản Viên” được nhiều người biết đến.
“Chức phán sự đền Tản Viên” có bối cảnh đất nước đang trong thời kỳ bị giặc Minh chiếm đóng, nhưng rồi được Nguyễn Dữ viết lại vào nửa đầu thế kỉ XVI, giai đoạn mà chế độ phong kiến đã suy thoái, mục nát. Lúc này, nội chiến Lê – Mạc đang diễn ra, vì vậy thông qua hình tượng các thế lực ma quỷ, thần linh, tác giả muốn phản ánh thế lực cường quyền kết bè kết phải, chỉ biết đến lợi ích của mình mà hãm hại dân lành. Phân tích tác phẩm chuyện chức phán sự đền tản viên ta sẽ thấy, nhân vật chính là Ngô Tử Văn với phẩm chất cương trực, khẳng khái, mãnh mẽ đấu tranh chống lại cái ác. Thông qua đó, tác giả thể hiện niềm tin và sức mạnh của chính nghĩa, công lý và lên án lũ giặc đang làm trái đạo trời chiếm đóng đất nước và đày đọa dân ta.
Thân bài
Tóm tắt nội dung Chuyện chức phán sự đền Tản Viên
Trước khi đi vào phân tích tác phẩm chuyện chức phán sự đền tản viên, ta cần nắm bắt nội dung chính của tác phẩm này. Ngô Tử Văn – nhân vật chính của tác phẩm của Nguyễn Dữ là một nho sĩ đã châm lửa đốt đền của một kẻ gian ác mà lúc sống hắn tướng giặc xâm lược đất nước ta, nhằm trừ hại cho dân. Hồn ma của tên giặc họ Thôi này giả làm cư sĩ và tìm đến Ngô Tử Văn đòi dựng lại ngôi đến cho hắn. Hắn dọa, nếu chàng không làm hắn sẽ đi kiện với Diêm Vương. Tử Văn được Thổ Công báo mộng sự thật về tội ác của hắn và hướng dẫn chàng cách đối phó. Bị quỷ sứ bắt xuống âm phủ, Ngô Tử Văn đã dũng cảm tố cáo với Diêm Vương về tội tác của tên hung thần với đầy đủ chứng cứ. Như đã nói, tác phẩm là sự thể hiện niềm tin vào công lý của tác giả, cuối cùng tên giặc gian ác bị trừng trị thích đáng. Sau đó Thổ Công được dân chúng xây cho ngôi đền mới, còn Ngô Tử Văn sống lại và Thổ Công tiến cử chàng giữ Chức phán sự đền Tản Viên.
Phân tích tác phẩm chuyện chức phán sự đền tản viên qua nhân vật Ngô Tử Văn
Ngô Tử Văn là một nho sĩ nên chàng thấm nhuần đạo lý thánh hiền, vì vậy trước sự việc ngang trái là ngôi đền Thổ Công của làng bị hồn ma của tên giặc phương Bắc họ Thôi cướp, chàng không thể làm ngơ. Không chỉ cướp đền của Thổ Công, tên giặc họ Thôi còn tác oai tác quái làm hại dân chúng. Tử Văn càng thêm tức giận. Vì vậy, một ngày nọ, chàng tắm gội sạch, khấn trời rồi chấm lửa đốt đền. Phân tích tác phẩm chuyện chức phán sự đền tản viên ta thấy, Tử Văn tin rằng đây là một hành động chính nghĩa, với tấm lòng trong sạch, chàng mong được trời ủng hộ. Cũng bởi vậy mà hành động của chàng rất kiên quyết, không có chút kinh hãi, dù mọi người trong vùng đều lắc đầu lo sợ thay cho Tử Văn. Đền bị cháy rụi, hồn ma của tên tướng giặc kia không còn nơi trú ngụ để nhũng nhiễu dân.
Hành động của Tử Văn xứng đáng là hành động của bậc chính nhân quân tử, tiêu diệt kẻ gian ác, trừ họa, bảo vệ nhân dân. Cũng chính hành động kịch tính này ở ngay đầu tác phẩm, nên nhân vật Tử Văn càng có điểm nhấn và sức hút. Điều đặc biệt là, kẻ gian tà mà Tử Văn tiêu diệt không phải người bằng da bằng thịt mà là một hồn ma, không hình, không ảnh. Nhưng cũng bởi vậy mà nó đáng sợ hơn, vì nó thuộc về thế giới thần linh, vốn là chỗ dựa của xã hội giai cấp phong kiến.
Tên giặc họ Thôi tố cáo Tử Văn với Diêm Vương, chàng bị quỷ sứ bắt xuống âm phủ. Nhưng trước mặt Diêm Vương, chàng không hề sợ hãi mà còn thể hiện rõ sự thông minh, mạnh mẽ của mình. Mặc dù hồn ma tên tướng giặc lên mặt dạy đời, tỏ ra là bậc tri thức, là kẻ uy nghi đe dọa và đòi Tử Văn dựng trả ngôi đền như cũ; nhưng chàng vẫn luôn giữ được khí phách khảng khái, cứng cỏi, ngồi ngất ngưởng rất tự nhiên. Ức chế, hồn ma tên tướng giặc càng đe dọa chàng gay gắt, rằng “Phong đô không xa xôi gì, ta tuy hèn, há lại không đem nổi nhà ngươi đến đấy. Không nghe lời ta thì rồi sẽ biết!” Hắn tỏ rõ ý muốn buộc Tử Văn phải chết và kiện chàng tội đốt đến. Phân tích tác phẩm chuyện chức phán sự đền tản viên, thoạt tiên ta nghĩ Tư Văn đã bị hồn ma tên giặc dồn vào thế bị động và sẽ thua cuộc, nhưng thực chất đây là dụng ý của tác giả. Nguyễn Dữ muốn để cái ác cứ hoành hành, tạm thời cái thiện bị lấn áp, nhằm tăng thêm tính kịch tính cho câu chuyện.
Nhưng công lý luôn tồn tại, cái ác sẽ phải phơi bày và bộ mặt gian ác của hồn ma tên tướng giặc đã bị Thổ công báo mộng cho Ngô Tử Văn. Tử Văn được Thổ Công cho biết: “Ô, đấy là viên tướng bại trận của Bắc triều, cái hồn bơ vơ ở Nam quốc, tranh chiếm miếu đền của tôi, giả mạo họ tên của tôi, quen dùng chước dối lừa, thích làm trò thảm ngược. Thượng Đế bị nó bưng bít, hạ dân bị nó quấy rấy, phàm những việc hưng yêu tác quái đều tự nó cả, chứ có phải tôi đâu! Gần đây vì tôi thiếu sự đề phòng, bị nó đánh đuổi nên phải đến nương tựa ở đền Tản Viên đã vài năm nay”.
Và lúc này, Tử Văn đã có được nhân chứng quan trọng để bánh bại hồn ma tên tướng giặc. Nhân chứng là Thổ Công và cũng là nận nhân mà tên giặc đã cướp đền và mạo danh làm điều ác. Thấy Thổ Công bị cướp đền vì thế mà từ bỏ chức vị, bỏ đi lánh nạn, Tử Văn trách Thổ công nhu nhược, không dám đấu tranh và kiện tên cướp với Diêm Vương, Thượng Đế. Nhưng Thổ Công vốn cũng có nỗi khổ tâm của riêng mình nên bày tỏ với chàng Tử Văn: “Rễ ác mọc lan, khó lòng lay động. Tôi đã định thưa kiện, nhưng mà có nhiều nỗi ngăn trở: Những miếu gần quanh, vì tham của đút, đều bênh vực cho nó cả. Tôi chỉ giữ được một chút lòng thành, nhưng không làm thế nào để thông đạt được lên trên, cho nên đành tạm ẩn nhẫn mà ngồi xó một nơi.”
Phân tích tác phẩm chuyện chức phán sự đền tản viên đến đây ta thấy, Nguyễn Dữ quả thật có cái tài mượn những chuyện vốn hoang đường về thần thánh, ma quỷ để gián tiếp phơi bày và lên án gay gắt thực trạng xã hội phong kiến thối nát bấy giờ. Hồn ma tên tướng giặc họ Thôi chính là phản chiếu của bọn tham quan, chỉ biết nhũng nhiều dân chúng, vơ vét của dân và ăn hối lộ rồi dung túng cho kẻ ác, để rồi gây ra bao nhiêu nỗi ấm ức, lầm than cho dân nghèo. Nhưng đạo lý vẫn luôn tồn tại, nhưng người chính trực, dũng cảm như Tử Văn đã dám đứng lên chống lại chúng, vạch tội chúng. Nhưng kẻ gian tà như tên tướng giặc luôn biết nịnh nọt kẻ khác. Hắn phủ phục, quỳ lạy trước mặt Diêm Vương, thổi vào tai Diêm Vương những lời kêu cầu, dối trá đến nỗi Diêm Vương một mực bênh vực cho hắn và kết tội oan cho Ngô Tử Văn: “Kẻ kia là một người cư sĩ, trung thuần lẫm liệt, có công với tiên triều, nên hoàng thiên cho được huyết thực ở một ngôi đền để đền công khó nhọc. Mày là một kẻ hàn sĩ, sao dám hỗn láo, tội ác tự mình làm ra, còn trốn đi đằng nào?”
Diêm Vương bị hồn ma tên giặc làm cho mù quáng, kết tội Tử Văn gay gắt và không cho chàng nói một lời thanh minh. Đến đây, nghe như phần thắng đã nghiêng về hồn ma tên tướng giặc, kẻ ác lúc sống hay lúc đã hóa ma vẫn còn nhũng nhiễu, làm hại dân lành. Nhưng Tử Văn cương trực, khí phách nên không dễ gì chịu khuất phục trước gian trá, trước cái ác. Lúc chàng bị quỷ sứ lôi đi, không sợ hãi mà la lớn về phía Diêm Vương: “Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có tội lỗi gì xin bảo cho, không nên bắt phải chết một cách oan uổng!” Tiếp đó, chàng dũng cảm tấn công, phơi bày sự thật. Theo y lời báo mộng của Thổ Công, chàng tố cáo với Diêm Vương về lai lịch đen tối, giả mạo hại người của hồn ma tên tướng giặc. Trước mặt Diêm Vương, chàng còn cứng cỏi khẳng định, sự thật đều ở đền Tản Viên, nếu muốn biết rõ thực hư, Diêm Vương hãy cử người đến.
Vốn là kẻ gian tà, ranh mãnh, lúc thấy Tử Văn nắm được điểm yếu của mình, hồn ma tên tướng giặc không tranh cãi mà chuyển hướng câu chuyện thành Tử Văn vô lễ với Diêm Vương. Hắn trơ trẽn nói: “Ấy là trước Vương phủ mà hắn còn ghê gớm đến như thế, mồm năm miệng mười, đơm đặt bịa tạc. Huống hồ ở một nơi đền miếu quạnh hiu hắn sợ gì mà không dám cho một mồi lửa?” Tử Văn không chịu thua nên gay gắt tố cáo, Diêm Vương dần sinh nghi.
Lúc này, Tử Văn vẫn không hề lo sợ mà khăng khăng với Diêm Vương: “Nếu nhà vua không tin lời tôi, xin tư giấy đến đền Tản Viên để hỏi; không đúng như thế tôi xin chịu thêm cái tội nói càn!” Hồn ma tên tướng giặc thấy chứng cứ bị nắm được, Tử Văn lại mạnh mẽ không thể uy hiếp, hắn rất lo sợ nhưng bản chất dối trá vẫn khiến hắn cố giữ giọng điệu đạo đức giả: “Gã kia là học trò, thật là ngu bướng, quả đáng tội lắm. Nhưng đã trách mắng như vậy cũng đủ răn đe rồi. Xin Đại vương khoan dung tha cho hắn để tỏ cái đức rộng rãi. Chẳng cần đòi hỏi dây dưa. Nếu thẳng tay trị tội nó, sợ hại đến cái đức hiếu sinh.”
Nhưng như đã nói, cái ác chẳng bao giờ tồn tại được mãi, Diêm Vương ngồi ở trên quan sát và dần nhận ra ai nói thật ai nói dối nên đưa ra lời phán quyết: “Cứ như lời hắn (tức Tử Văn) thì nhà ngươi đáng tội chết. Điều luật trị tội lừa dối đã sẵn sàng đó. Cớ sao nhà ngươi dám làm sự lập lờ nhận tội như vậy?” Ngay lập tức sau đó, Diêm Vương sai người đến đền Tản Viên để tìm hiểu sự thật. Và quả đúng như mọi điều Tử Văn Khai. Lúc này Diêm Vương vô cùng giận giữ, vì bao nhiêu phán quan lại để cho điều dối trá hoành hoành, làm quan mà không giữ được chí công vô tư, bị cái ác làm cho mù quáng. Rồi nhà vua nơi âm phủ truyền lệnh loại trừ tên giặc gian ác “lấy lồng sắt chụp vào đầu, khẩu gỗ nhét vào miệng” và bỏ hắn vào ngục Cửu U – nơi là ngục tối chín tầng của âm phủ.
Phân tích tác phẩm chuyện chức phán sự đền tản viên cuối cùng ta thấy, chàng Ngô Tử Văn cương trực dũng cảm đã chiến thắng, nghĩa là chính nghĩa đã chiến thắng. Qua đây, Nguyễn Dữ muốn nhấn mạnh, công lý của nhân dân, điều thiện, việc nghĩa nghìn đời vẫn luôn đè bẹp cái ác, điều gian trá.
Kết bài
Câu chuyện kết thúc có hậu, Ngô Tử Văn sống lại, còn Thổ Công được dân chúng xây cho ngôi đền mới. Ngôi mộ của tên tướng giặc bị bật tung, “hài cốt tan tành ra như cám vậy”, đây chính là sự trả giá cho tội ác mà hắn đã gây ra kể cả lúc còn sống và lúc đã thành hồn ma.
Phân tích tác phẩm chuyện chức phán sự đền tản viên ta thấy, có lẽ không gì có thể kết thúc tác phẩm một cách trọn vẹn nhất bằng lời bình ở cuối truyện. Lời bình hàm chứa những đúc kết của tác giả hàm chứa ý nghĩa về phẩm cách, khí tiết của một kẻ sĩ chân chính, vì vậy xin trích lại đoạn cuối như lời kết thúc bài phân tích: “Cứng quá thì gãy”. Kẻ sĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy hay không là việc của Trời. Sao lại đoán trước là sẽ gãy mà đổi cứng ra mềm? Ngô Tử Văn là một chàng áo vải mà dám đốt đền tà, chống lại yêu ma, làm một việc hơn cả thần và người. Bởi thế được nổi tiếng và được giữ chức vị ở Minh ty, thật là xứng đáng. Vậy kẻ sĩ không nên kiêng sợ sự cứng cỏi.”