Không phải ngẫu nhiên mà Bộ Giáo dục mang tác phẩm Vợ chồng A Phủ vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn 12. Bởi đó là tác phẩm phù hợp với lứa tuổi 18 nhiều rung động và suy nghĩ với tình yêu học trò trong sáng. Đặc biệt, khi phân tích diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân, các bạn sẽ cảm nhận rõ hơn vẻ đẹp và sức mạnh của tình yêu đôi lứa.
Mở bài
Trong nền văn học hiện đại Việt Nam, Tô Hoài ghi dấu ấn là một nhà văn để lại nhiều ấn tượng sâu sắc. Ông không chỉ nổi tiếng với những tác phẩm viết cho thiếu nhi như Dế mèn phiêu lưu ký, mà còn được độc giả yêu mến qua tác phẩm Vợ chồng A Phủ. Đây là tác phẩm thể hiện rõ vốn hiểu biết của nhà văn về những nét văn hóa, phong tục tập quán của nhiều vùng miền, trong đó có vùng miền núi phía Bắc Việt Nam.
Trước khi đi vào phân tích diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân, chúng ta cần tìm hiểu khái quát về toàn bộ tác phẩm.
Vợ chồng A Phủ được nhà văn sáng tác trong một lần ông đi công tác thự tế tại vùng núi Tây Bắc. Truyện ngắn là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách sáng tác của nhà văn Tô Hoài. Nội dung truyện xoay quanh bức tranh đời sống của người dân Tây Bắc trước Cách mạng tháng 8. Mang màu sắc hiện thực phê phán, tác phẩm đã cho đọc giả thấy những phận người cơ cực nơi núi rừng hẻo lảnh. Trong đó, nổi bật hơn cả là nhân vật Mị. Đây là nhân vật đại diện cho vẻ đẹp và sức sống hoang dại của con người nơi đây. Ở Mị là toàn bộ bức tranh cuộc sống tăm tối nhưng biết vùng lên để giành lấy hạnh phúc của con người.
Chi tiết thân bài
Luận điểm 1: cuộc đời Mị trước đêm tình mùa xuân
Để phân tích diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân được sâu sắc nhất, trước hết độc giả cần hiểu Mị là người như thế nào trước khi về làm dâu gạt nợ. Nhà văn Tô Hoài miêu tả, trước khi bị cha con Thống Lý bắt về, Mị là một cô gái xinh đẹp, có tài thổi sao, thồi kèn lá. Tài của Mị khiến bao nhiêu chàng trai theo đuổi mê đám, ngày đêm theo Mị thổi sáo, nhẵn hết cả chân bờ rào đá. Mị đang ở độ tuổi thanh xuân nên Mị cũng đã biết rung động. Mị cũng đã từng yêu và được yêu say đắm. Mị đã trải qua xúc cảm hồi hộp, khao khát trước những thanh âm hò hẹn của tình yêu. Mị cũng đã từng trải qua những đêm tình mùa xuân trong rạo rực và hạnh phúc.
Bên cạnh biết tận hưởng cuộc sống ngọt ngào của tuổi trẻ, Mị còn là một người con cực kỳ hiếu thảo và chăm chỉ. Mị ý thức được giá trị của cuộc sống tự do nên Mị đã bảo cha sẽ làm nương ngô trả nợ thay. Mị không buốn cha cũng như mình phải chịu cảnh nô lê cho người khác.
Đến khi bị bắt ép về làm dâu mặc dù Mị ra sức phản kháng nhưng Mị bị đã bị đam ra cúng trình ma nhà Thống Lí nên chẳng còn cách nào khác, Mị đành cam chịu. Bởi đó là hủ tục của vùng dân tộc ấy, và đó cũng là ách thống trị của cường quyền và thần quyền mà dân đen như Mị phải chấp nhận.
Những ngày đâu về làm dâu, đêm nào Mị cũng khóc vì uất ức, vì tủi nhục cho số phận của mình. Đã có lúc Mị muốn chết. Nhưng nghĩ đến thương cha, nghĩ rằng mình có chết thì cha vẫn còn nợ nên Mị đành chấp nhận kiếp thân trâu ngựa.
Sau khi làm dâu vài năm, cha Mị đã chết, Mị cũng chẳng còn muốn chết nữa. Bởi tâm hồn Mị đã chết từ lâu rồi “ở lâu trong cái khổ Mị quen rồi”, “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa”. Mị cũng chẳng biết mình sống hay là chết. Mị cứ sống như mộ bóng ma trong nhà Thống Lý.
Luận điểm 2: diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân
Luận cứ 1: tác động ngoại cảnh
Những tưởng cuộc đời của Mị đã chấm hết, chỉ chờ đến ngày chết. Thế nhưng, mùa xuân năm đó, trong tâm hồn Mị có biến đổi.
Phân tích diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân có thể thấy tác động đầu tiên dẫn đến điều đó là yếu tố ngoại cảnh. Mùa xuân năm đó, đất trời cũng như bừng tình sắc xuân. Màu xuân nồng nàn với cỏ gianh vàng ửng. Nhà văn Tô Hoài miêu tả bức tranh xuân về trên những bản người Mông thật đẹp đến nhức lòng: “Hồng Ngài năm ấy ăn Tết giữa lúc gió thổi vào cỏ gianh vàng ửng, rét càng dữ. Nhưng trong các làng Mông Đỏ, những chiếc váy hoa đã được phơi ra mỏm đá, xòe như con bướm sặc sỡ. Hoa thuốc phiện nở trắng lại nở mầu đỏ hau, đỏ thậm, rồi nở mầu tím man mát. Đám trẻ đợi Tết, chơi quay, cười ầm trên sân chơi trước nhà”
Ở trong xó nhà tăm tối Mị bắt gặp khung cảnh ấy, nghe âm thanh rộn ràng ấy, bỗng Mị thấy lòng mình bắt đầu bồi hồi da diết. Trong tâm hồn Mị dần có sự biến đổi. Lần đầu sau bao năm bị giam cầm như nô lệ, Mị bắt đầu lảm nhẩm hát theo lời bài hát gọi bạn tình. “Ngoài đầu núi, đã có tiếng ai thổi sáo rủ bạn đi chơi. Mị nghe tiếng sáo vọng lại, thiết tha bồi hồi. Mày có con trai con gái/ Mày đi làm nương/ Ta không có con trai con gái/ Ta đi tìm người yêu”.
Luận cứ 2: sự trỗi dậy mạnh mẽ trong ngày Tết
Diễn biến tâm trạng của Mị thay đổi mạnh mẽ và quyết liệt khi những ngày Tết đến. Đó là khác với những Tết trong những năm qua, Tết này Mị cũng lén uống rượu. Mị “uống ực từng bát”. Rồi Mị say. Mị nhìn người ta múa đồng mà nhớ về quá khứ, sống lại trong những ngày Mị say sưa trong tiếng sáo gọi bạn tình. Rồi Mị sự nhớ về hoàn cảnh hiện tại của mình. Mị cũng muốn đi chơi. Mị còn trẻ, còn đẹp. Mị còn phơi phới tuổi xuân. Bao nhiêu người có chồng cũng đi chơi Tết. Thế mà Mị với A Sử không có lòng với nhau cũng phải ở với nhau. Lúc này Mị chỉ muốn có nắm lá ngón để ăn rồi chết “nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ lại”.
Nhưng rồi, tiếng sáo gọi bạn tình ngoài kia vẫn réo rắt, lơ lửng ngoài đường. Mị nhận thức được sự tồn tại của bản thân. Mị muốn đi chơi. Mị khao khát tự do. Bởi thế, tâm trạng Mị từ sự cùng quẫn bỗng gạt phăn nước mắt, đứng lên bất chấp tất cả. “Bây giờ Mị cũng không nói. Mị đến góc nhà, lấy ống mỡ, xắn một miếng, bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng. Trong đầu Mị đang rập rờn tiếng sáo. Mị muốn đi chơi. Mị cũng sắp đi chơi. Mị quấn lại tóc. Mị với tay lấy cái váy hoa vắt phía trong vách. A Sử sắp bước ra, bỗng quay lại, lấy làm lạ. A Sử nhìn quanh thấy Mị rút thêm cái áo”.
Phân tích diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân đến đây, độc giả có thể thấy lúc này là cao trào của cuộc trổi dậy trong tâm hồn người con gái ấy.
Đó là tinh thần phản kháng mạnh mẽ thắp sáng cuộc đời thông qua việc lấy miếng mỡ để thắp sáng lên căn phòng tối, Mị vấn lại tóc, lấy cái váy hoa. Từng hành động dứt khoát, quyết liệt. A Sử hỏi, Mị cũng không them trả lời. Cứ thế làm như thể đó là việc của mình không ai có thể cản nổi. Mị muốn khẳng định rằng tôi muốn đi chơi tết, totoi muốn chấm dứt sự tù đày.
Nhưng rồi Mị bị A Sử trói đứng ở cột, nhưng việc A Sử trói vẫn không trói được trái tim của Mị. “Trong bóng tối, Mị đứng im, như không biết mình đang bị trói. Hơi rượu còn nồng nàn. Mị vẫn nghe thấy tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi. “Em không yêu, quả pao rơi rồi. Em yêu người nào, em bắt pao nào…”.
Nhưng rồi, lúc cô vùng bước đi theo tiếng sao thì chân đau không cựa được nữa. Lúc này, Mị chợt tỉnh giấc. Mị nghĩ mình không bằng con ngựa và trở về với hiện thực phũ phàng. Và cả đêm hôm ấy, dù xác thịt đau rát vì trói đứng ở cột nhưng đầu óc Mị vẫn lúc tỉnh lúc mê, lúc nồng nàn da diết, lúc đau đớn khôn cùng.
Có thể nói, diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân vô cùng dữ dội. Nó thể hiện, sức sống mãnh liệt của tâm hồn con người vẫn luôn tồn tại tiềm tàng và cháy âm ỉ. Dù chai sạn đến đâu, nếu có cơ hội nó vẫn vùng lên mạnh mẽ. Đó có lẽ không riêng gì người con gái Tây Bắc mà bất kỳ ai sống trong cảnh nô lệ đày đọa cũng có lúc phải trải qua. Dù sự nổi loạn của Mị trong đêm tình xuân ấy chưa thể giải thoát cho Mị lúc đó ngay nhưng nó đã nhen nhóm lên trong tâm hồn cô sức sống mạnh mẽ. Nó giữ cho hồn cô không chết mà là âm thầm chuẩn bị cho một sự phản kháng dữ dội hơn trong tương lai, dẫn đến việc mạnh bạo hơn đó là cắt dây trói cho A Phủ.
Kết bài chi tiết phân tích diễn biến tâm trạng Mị
Qua đoạn văn đêm tình mùa xuân, tác giả Tô Hoài đã cho độc giả thấy thêm vẻ đẹp trong phẩm cách của Mị, của những người con gái Tây Bắc. Cuộc sống càng tăm tối, khổ cực, thì con người lại càng có sức sống tiềm tàng mãnh liệt. Phân tích diễn biến tâm trạng Mị trong đêm tình mùa xuân, chúng ta chợt nhợt ra một điều thú vị. Dường như đây cũng chính là phân đoạn đã tạo nên cảm hứng để nhạc sĩ viết nên ca khúc “Để Mị nói cho mà nghe” do ca sĩ Hoàng Thùy Linh thể hiện. Khao khát tự do, khao khát yêu đương của lứa tuổi thanh xuân tươi đẹp là lẽ hiển nhiên mà không ai có quyền chối bỏ.
Tâm trạng nhân vật Mị cũng chính là tâm trạng chung của những con người biết giá trị cuộc sống và giá trị của bản thân. Đoạn trích đã cho thấy giá trị nhân đạo sâu sắc khi trao cho con người quyết thay đổi số phận của chính mình.
Với khả năng phân tích tâm lí nhân vật đặc sắc, kết hợp lối trần thuật rất tự nhiên, cùng những phong tục tập quán đặc sắc, nhà văn Tô Hoài đã thực sự khắc họa bức tranh mùa xuân và con người Tây Bắc vô cùng độc đáo và ấn tượng.