Bài thơ Ông đồ của Vũ Đình Liên là sự hoài cổ về một giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Ở đó, ta thấy được sự trân trọng xen lẫn xót xa, chua xót về sự mai một của truyền thống ấy. Cùng phân tích bài thơ Ông đồ của Vũ Đình Liên để thấy được sự sâu sắc mà tác giả đã gửi gắm.
Phân tích bài thơ chi tiết
Mở bài
Vũ Đình Liên là một nhà thơ đa tài đã để lại cho kho tàng văn học Việt Nam nhiều tác phẩm nổi bật. Thơ ông mang một giọng điệu hoài cổ rất đặc trưng. Ông đồ là một trong những tác phẩm tiêu biểu Vũ Đình Liên đã để lại cho văn học Việt Nam. Bài thơ được sáng tác năm 1936 trong hoàn cảnh nền Hán học đang mất dần vị thế do sự ảnh hưởng của văn hóa phương Tây. “Ông đồ” là tác phẩm nói lên thực trạng đáng buồn của một loại hình nghệ thuật vốn là truyền thống đang ngày càng mai một và dần lùi sâu và dĩ vãng. Nó mang đến một sự tiếc nuối vô cùng của tác giả cho một sự đổi thay không đáng có.
Thân bài
Ông đồ của Vũ Đình Liên được sáng tác năm 1936 trong hoàn cảnh nền Hán học đang mất dần vị thế do sự xâm nhập của nền văn hóa phương Tây. Tác phẩm được đăng trên tạp chí “Tinh hoa” và được đánh giá là một trong những tác phẩm xuất sắc thể hiện rõ nét xã hội thời bấy giờ. Bài thơ gợi nhớ đến một nét đẹp văn hóa của người dân Việt Nam đã lùi vào dĩ vãng bằng sự tiếc nuối.
Mở đầu bài thơ, Vũ Đình Liên đã mở ra khung cảnh Tết – thời điểm các ông đồ thường xuất hiện.
Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu giấy đỏ
Bên phố đông người qua
Có lẽ những cái tên xưa sẽ chẳng thể trọn vẹn khi thiếu đi những bức thư pháp của ông đồ. Hình ảnh ấy đã trở nên vô cùng quen thuộc, bởi hàng năm cứ vào đúng thời điểm đó ông đồ già lại xuất hiện với “đồ nghề” của mình là mực tàu và giấy đỏ. Ông đồ giống như sự đánh dấu chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Khi ta thấy ông đồ xuất hiện bên phố cùng với những cánh đào hồng tươi khoe sắc thắm có nghĩa một năm cũ sắp qua đi, năm mới đang tới.
Bức tranh ông đồ được Vũ Đình Liên vẽ ra thật mộc mạc, đơn sơ nhưng đầy trân trọng. Ở đó ta thấy được sự tấp nập người qua lại giữa cảnh ngày xuân, cùng ông đồ già ngồi bên phố đang vẽ những nét chữ điêu luyện. Bằng cách sử dụng từ ngữ “mỗi”, “lại” ta thấy được sự tuần hoàn của ông đồ. Ông đồ cùng với hoa đào cùng nhau tạo nên vẻ đẹp của ngày tết. Cùng với màu đen của mực tàu, màu hồng của hoa đào, màu đỏ của giấy đỏ đã làm cho bức tranh thêm sống động.
Vũ Đình Liên đã đưa người đọc tìm đến với thời hoàng kim của ông đồ, thời ấy tài năng viết chữ của ông được ngợi khen, thán phục:
Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài
Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa rồng bay
Vào thời hoàng kim của ông đồ, rất nhiều người thuê ông viết chữ. Họ trân quý những nét chữ của ông và dành cho ông sự kính trọng của một bậc tiền bối. Tài năng của ông được phô diễn qua từng câu đối đỏ, từng nét chữ “như phượng múa rồng bay”. Sự so sánh ấy đã thể hiện phần nào sự ngưỡng mộ và tôn trọng của tác giả dành cho ông đồ. Phải là người am hiểu nền Hán học, chữ Nho thì ông đồ mới có thể “sáng tác” ra được những nét chữ tài hoa như vậy.
Những nét chữ uốn lượn tài tình khiến cho người ta mê đắm nét đẹp ấy. Với những người chơi chữ, đằng sau những nét chữ ấy là cả một bức tranh nghệ thuật. Thế nên chơi chữ mới được xem là thú vui thể hiện cốt cách thanh cao của người thưởng thức mà không phải ai cũng có thể chơi. Ông đồ giống như một nghệ sĩ tài ba thực thụ, mỗi nét chữ của ông không chỉ đẹp mà còn có hồn. Vậy nên người ta đến với ông vì thán phục những nét chữ phóng khoáng, đến để thưởng thức cái đẹp.
Nhưng khi nền văn hóa Tây phương du nhập, cũng là lúc thời thế thay đổi khiến ông đồ không còn được ngưỡng mộ như trước nước.
Nhưng mỗi năm mỗi vắng
Người thuê viết nay đâu
Giấy đỏ buồn không thấm
Mực đọng trong nghiên sầu
Những mùa xuân trước, người thuê ông đồ viết chữ đếm không xuể. Ấy thế mà nay đã đi đâu hết? Họ vẫn ở đó, vẫn sắm đào, mai đón tết, nhưng sự xâm nhập của văn hóa phương Tây đã làm cho giá trị truyền thống bị lu mờ, mai một.
Nếu phần trước, tác giả vẽ ra bức tranh xuân tấp nập người qua lại thì ở đây lại là một khung cảnh quạnh hiu, vắng vẻ đến thê lương. Dường như thời gian đã cuốn đi những gì tươi đẹp của quá khứ. Câu hỏi “người thuê viết nay đâu” vang lên như một lời ai oán, xót xa. Giờ đây, người ta chẳng còn chơi chữ, mua chữ, thay vào đó là những thú chơi của phương Tây. Thế nên cảnh buồn trong tâm hồn đã nhuốm sang cả những vật vô tri vô giác. Đến giấy đó cũng buồn đến mức chẳng còn thắm, màu giấy nhạt dần vì không được viết lên những nét phượng múa rồng bay. Ngay cả thỏi mực đã mài chờ sẵn ấy cũng chẳng được dùng đến đã đọng lại trong nghiên. Mỗi cảnh vật đều nhuốm màu u uất, thể hiện sự xót xa, thương cảm của nhà thơ về một nét văn hóa lâu đời đang dần bị mai một.
Ông đồ giống như một người lưu giữ văn hóa, lưu giữ cái hồn dân tộc. Dù chẳng còn khách nhưng ông đồ già mỗi năm tết đến xuân về vẫn kiên trì ngồi bên hè phố:
Ông đồ vẫn ngồi đấy
Qua đường không ai hay
Lá vàng rơi trên giấy
Ngoài trời mưa bụi bay
Vẫn là khung cảnh ngày xuân ấy, thế nhưng ở đây lại mang một nỗi u uất đến khó tả. Sự xuất hiện của ông đồ dường như không còn quan trọng trong mắt mọi người nữa. Giờ đây ông như một cái bóng lặng lẽ bên phố chẳng ai hay biết. Dường như ông đồ đã rơi vào quên lãng. Hình ảnh “qua đường không ai hay” sao mà xót xa đến vậy. Từng một thời vàng son ai ai cũng ngưỡng mộ, ấy thế mà giờ đây chỉ còn là đống tro tàn.
Sự tàn phai của thời gian còn được thể hiện qua hình ảnh chiếc lá vàng rơi cùng không khí lạnh lẽo và làn mưa lất phất. Toàn bộ khung cảnh giờ đây đã nhuốm màu tâm trạng. Và ở khổ thơ cuối, Vũ Đình Liên đã bộc lộ nỗi xót xa vô hạn của mình cho một kiếp người, một nét văn hóa:
Năm nay hoa đào nở
Không thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ
Tết đến, xuân về, hoa đào vẫn khoe sắc hương, cảnh vật vẫn tuần hoàn. Ấy thế nhưng người ta chẳng còn thấy bóng dáng ông đồ già nữa. Sự vắng bóng của ông là sự mất mát một nét văn hóa cổ xưa làm chúng ta không khỏi tiếc thương. Những người từng mê nét chữ của ông, những người “tấm tắc ngợi khen tài” ông đồ đã thay đổi. “Những người muôn năm cũ” ấy không còn nhớ đến những câu đối đỏ viết bằng mực tàu, họ đã thích nghi với nền văn hóa Tây phương. Thế nên những tinh túy của văn hóa truyền thống đã dần bị mai một. Cuối bài thơ một câu hỏi vang lên “hồn ở đâu bây giờ” như một sự cảm thương, nuối tiếc cho những giá trị truyền thống đã mất.
Kết bài
Phân tích bài thơ Ông đồ của Vũ Đình Liên ta thấy được nét bút sắc sảo cùng giọng thơ đầy tính nghệ thuật. Ở đó, ta cảm nhận được sự trân trọng của nhà thơ đối với một nét văn hóa cũ của dân tộc. Đó là tiếng lòng của nhà thơ, cũng là tiếng lòng của bao thế hệ, là xót xa về sự mai một của những giá trị truyền thống. Với thể thơ năm chữ, Vũ Đình Liên đã bày tỏ cảm xúc một cách dễ dàng nhất.
>> Xem thêm: Phân tích bài thơ ông đồ của nhà thơ Vũ Đình Liên