I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh
1. Khái niệm nói giảm nói tránh
Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề; tránh thô tục, thiếu lịch sự.
2. Hướng dẫn trả lời các câu hỏi về nói giảm nói tránh trong SGK
Câu 1 trang 107: Những từ ngữ in đậm trong các đoạn trích sau đây có nghĩa là gì? Tại sao người viết lại dùng cách diễn đạt đó?
– Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước, đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.
(Hồ Chí Minh, Di chúc)
Bác đã đi rồi sao, Bác ơi !
Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời.
(Tố Hữu, Bác đi)
– Lượng con ông Độ đây mà… Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn.
(Hổ Phương Thư nhà)
Trả lời
– “đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê- nin và các vị cách mạng đàn anh khác”, ” đi”, “chẳng còn” : Cả 3 từ và cụm từ này đều mang ý nghĩa chỉ cái chết, mất.
– Người viết dùng cách diễn đạt này là muốn giảm nhẹ mức độ đau thương, nặng nề của cái chết, sự mất mát.
Câu 2 trang 108: Vì sao trong câu văn sau đây, tác giả dùng từ ngữ bầu sữa mà không dùng một từ ngữ khác cùng nghĩa ?
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
(Nguyên Hồng Những ngày thơ ấu)
Trả lời:
Tác giả trong đoạn văn sử dụng từ ” bầu sữa” mà không dùng từ khác bởi: Từ “bầu sữa” là cách nói tế nhị, tránh cảm giác thô tục mà vẫn gợi được sự ấm áp, đáng trân trọng của tình mẫu tử.
Câu 3 trang 108: So sánh hai cách nói sau đây, cho biết cách nói nào nhẹ nhàng, tế nhị hơn đối với người nghe.
– Con dạo này lười lắm.
– Con dạo này không được chăm chỉ lắm.
Trả lời:
Trong hai cách nói trên, câu “Con dạo này không được chăm chỉ lắm” là cách nói nhẹ nhàng, tế nhị đối với người nghe hơn câu “Con dạo này lười lắm”.
II. Luyện tập
Câu 1. Điền các từ ngữ nói giảm nói tránh sau đây vào chỗ trống: đi nghỉ, khiếm thị, chia tay nhau, có tuổi, đi bước nữa.
a) Khuya rồi, mời bà đi nghỉ.
b) Cha mẹ em chia tay nhau từ ngày em còn rất bé, em về ở với bà ngoại.
c) Đây là lớp học cho trẻ em khiếm thính.
d) Mẹ đã có tuổi rồi, nên chú ý giữ gìn sức khỏe.
e) Cha nó mất, mẹ nó đi bước nữa nên chú rất thương nó.
Câu 2. Trong mỗi cặp câu dưới đây, câu nào có sử dụng cách nói giảm nói tránh?
Trả lời:
a2. Anh nên hòa nhã với bạn bè.
b2. Anh không nên ở đây nữa.
c1. Xin đừng hút thuốc trong phòng.
d1. Nó nói như thế là thiếu thiện chí.
e2. Hôm qua em có lỗi với anh, em xin anh thứ lỗi.
Câu 3. Khi chê trách một điều gì, để người nghe dễ tiếp nhận, người ta thường nói giảm nói tránh bằng cách phủ định điều ngược lại với nội dung đánh giá. Chẳng hạn đáng lẽ nói “Bài thơ của anh dở lắm” thì lại bảo “Bài thơ của anh không được hay lắm”. Hãy vận dụng cách nói giảm nói tránh như thế để đặt năm câu đánh giá trong những trường hợp khác nhau.
Gợi ý một số câu:
– Cô ấy hát không được không được ưa nhìn lắm.
– Anh ta có vẻ hơi lạnh nhạt với mẹ mình.
– Bà ấy sống không được tình cảm với con cái.
– Cô ấy không được kiên trì với mục tiêu đã đề ra.
– Bà ta trông hơi mũm mĩm.
Câu 4. Việc sử dụng cách nói giảm nói tránh là tùy thuộc vào tình huống giao tiếp. Trong trường hợp nào thì không nên dùng cách nói này?
Trả lời:
Trong trường hợp người nghe cần nhận thức bản chất của vấn đề thì nên nói thẳng thắn, không nên dùng cách nói giảm nói tránh.
Mong rằng bài hướng dẫn trả lời các câu hỏi một cách chi tiết trên đây, sẽ giúp các em dễ dàng chuẩn bị bài trước khi đến lớp và có một tiết học tích cực.