I: Vai trò của người kể chuyện trong văn bản tự sự
Câu 1: (Người kể chuyện trong văn bản tự sự) Đọc đoạn trích sau:
– Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
– Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
– Chào anh. – Đến bậu cửa, bỗng nhà họa sĩ già quay lại chụp lấy tay người thanh niên lắc mạnh. – Chắc chắn rồi tôi sẽ quay trở lại. Tôi ở với anh ít hôm được chứ?
Đến lượt cô gái từ biệt. Cô chìa tay ra cho anh nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô nhìn thẳng vào mắt anh – những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy.
– Chào anh.
- (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
Câu 2: Suy nghỉ và trả lời các câu hỏi sau:
a) Đoạn trích kể về ai và về sự việc gì?
Gợi ý trả lời:
Đoạn trích kể về sự việc giây phút chia tay giữa ba là người họa sĩ già, cô gái và anh thanh niên.
b) Ở đây, ai là người kể về các nhân vật và sự việc trên? (Gợi ý: Có phải là một trong các nhân vật: ông họa sĩ già, cô kĩ sư, anh thanh niên hay là một người nào đó?) Những dấu hiệu nào cho ta biết ở đây các nhân vật không phải là người kể chuyện? (Gợi ý: Chuyện được kể theo ngôi thứ mấy? nếu là một trong ba nhân vật trên thì ngôi kể và lời văn phải thay đổi như thế nào?…)
Gợi ý trả lời:
– Trong đoạn trích trên thì nguời kể truyện không phải là một trong ba nhân vật đã nói tới: ông họa sĩ già, cô kĩ sư hay anh thanh niên, mà người kể ở đây là người không xuất hiện trong câu chuyện.
-Dấu hiệu cho ta biết các nhân vật ở đây không phải là người kể chuyện đó chính là chuyện được kể bằng ngôi thứ ba chứ không phải là ngôi thứ nhất. Cụ thể là bởi nếu một trong ba nhân vật trên thì ngôi kể phải xưng là “tôi”. Khi đó lời văn trong truyện có thể thay đổi. Nhưng ở đây thì không thấy xuất hiện ngôi “tôi”. Hơn nữa, chúng ta có thẻ thấy nếu người kể chuyện là anh thanh niên thì lời văn sẽ là “Tôi vừa vào và kêu lên” chứ không phải là “Anh thanh niên vừa vào, kêu lên”; Hoặc nếu là cô kĩ sư thì câu văn sẽ là “Tôi mặt đỏ ửng” chứ không phải là “Cô kỹ sư nhếch mép, mặt đỏ ửng”; Hoặc nếu người kể chuyện là ông họa sĩ thì lời văn sẽ là “tôi quay người lại” chứ không phải là “bỗng người họa sĩ già quay lại”,…
c) Những câu “giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ”; “những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy”,… là nhận xét của người nào, về ai?
Gợi ý trả lời:
Những câu “giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ”; “những người con gái sắp xa ta, biết không bao giờ gặp ta nữa, hay nhìn ta như vậy” là những câu nói của người kể chuyện nhận xét về anh thanh niên và những suy nghĩ của anh ta.
d) Hãy nêu những căn cứ để có thể nhận xét: Người kể chuyện ở đây dường như thấy hết và biết tất mọi việc, mọi hành động, tâm tư, tình cảm của các nhân vật.
Gợi ý trở lời:
Những căn cứ để có thể nhận xét: Người kể chuyện trên dường như thấy hết và biết tất cả mọi việc, mọi hành động, tâm tư, tình cảm của nhân vật:
Căn cứ vào chủ thể đứng ra kể chuyện không phải là các nhân vật trong tác phẩm; Căn cứ vào những điểm nhìn và lời văn.
Người kể chuyện có mặt từ lúc xe gần đến Sapa, cho đến khi dừng nghỉ chân, và lần lượt chứng kiến hết tất cả các sự việc xảy ra. Cụ thể như người kể chuyện biết rõ nét mặt của anh thanh niên, của cô gái qua lời văn như ”Cô ôm bó hoa vào ngực, bạo dạn nhìn thẳng vào mặt anh”; “Anh thanh niên bắt gặp cái nhìn đó, phủi vội giọt mồ hôi trên sống mũi, mỉm cười”; “Anh thanh niên đỏ mặt, rõ ràng luống cuống”; “Cũng bằng mấy nét, họa sĩ ghi xong lần đầu gương mặt của người thanh niên”…
II: Luyện tập
Câu 1: Đọc đoạn trích sau để hiểu hơn về vai trò người kể chuyện trong văn bản tự sự
Xe chạy chầm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi oà lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo:
– Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà.
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấp áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo của mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
(Nguyên Hồng, Trong lòng mẹ)
Câu 2: Suy nghĩ và trả lời câu hỏi:
a) So với đoạn trích ở mục I (trong Lặng lẽ Sa Pa), cách kể ở Đoạn trích này có gì khác? Hãy làm sáng tỏ bằng việc trả lời các câu hỏi sau: Người kể chuyện ở đây là ai? Ngôi kể này có ưu điểm gì và hạn chế gì so với ngôi kể ở đoạn trên?
Gợi ý trả lời:
– Cách kể ở đoạn trích này khác với đoạn trích trong lặng lẽ Sapa là: Người kể chuyện là ngôi thứ thứ nhất xưng “Tôi”; là nhân vật người con.
– Với việc kể chuyện bằng ngôi thứ nhất này giúp cho người kể dễ đi sâu vào tâm tư tình cảm, miêu tả được những diễn biến tâm lý phức tạp, hỗn loạn đang diễn ra trong tâm hồn nhân vật “tôi”.
– Tuy nhiên nó lại hạn chế trong việc miêu tả bao quát các đối tượng khác một cách khách quan, sinh động trong câu chuyện. Đồng thời cách kể này khó tạo ra được cái nhìn đa chiều. Do đó cũng sẽ dễ gây ra sự đơn điệu trong giọng văn trần thuật.
b) Chọn một trong ba nhân vật (người họa sĩ già, anh thanh niên hoặc cô kĩ sư nông nghiệp) là người kể chuyện, sau đó chuyển đoạn văn trích ở mục I thành một đoạn khác, sao cho nhân vật, sự kiện, lời văn và cách kể phù hợp với ngôi thứ nhất.
Gợi ý trả lời:
Người kể chuyện là anh thanh niên
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!
Tôi giật mình nói to, mặc dù lúc đó tôi cười nhưng thấy tiếc rẻ. Tôi chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay tôi thì cầm một cái làn. Nhìn nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Lúc đó cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
Tôi vừa vào, kêu lên: Cô ơi! Cô quên chiếc mùi soa đây này! Và không muôn cô ấy trở lại bàn, tôi đã lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô ấy. Lúc này, tôi thấy cô ấy mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi .
Khi tôi đến bậu cửa, bỗng nhà họa sĩ già quay lại chụp lấy tay lắc mạnh,- và nói với tôi: Chắc chắn rồi tôi sẽ trở lại, cậu có thể cho tôi ở ít hôm được chứ?
Khi cô gái đến từ biệt, cô đã chìa tay ra cho tôi nắm, cẩn trọng, rõ ràng, như người ta cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay. Cô ấy nhìn thẳng vào mắt tôi và nói: – Chào anh!
III- Kết
Như vậy, qua bài học về người kể chuyện trong văn tự sự ta thấy, trong văn bản tự sự, ngoài hình thức kể chuyện theo ngôi thứ nhất thì còn có hình thức kể chuyện theo ngôi thứ ba. Đó là người kể chuyện giấu mình nhưng có mặt khắp nơi trong văn bản. Người kể ngày dường như biết hết mọi việc, mọi hành động, tâm tư, tình cảm của các nhân vật trong truyện.
Người kể chuyện có vai trò dẫn dắt người đọc đi vào câu chuyện: giới thiệu nhân vật và tình huống, tả người và tả cảnh vật, đưa ra các nhận xét, đánh giá về những điều được kể.