Bài soạn Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo) gồm các nội dung chi tiết dưới đây.
I. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý
Đọc đoạn trích (trang 90 SGK Ngữ văn 9, tập 2) và trả lời câu hỏi.
Câu 1: Nêu hàm ý của những câu in đậm. Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý?
Câu 2: Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy? Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?
Trả lời:
Câu 1: Câu nói đầu của chị Dậu có hàm ý: Sau bữa cơm này con sẽ không được ở nhà với thầy u và các em nữa. Mẹ đã bán con để cứu thầy.
Chị Dậu không dám nói thẳng mà phải dùng hàm ý vì đây là điều quá đau lòng. Nói ra không chỉ là khiến con buồn, mà bản thân chị Dậu cũng không dám đối diện trực tiếp vào lúc này.
Câu 2: Hàm ý của chị Dậu ở câu: “Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.” rõ hơn. Nghĩa là: Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài. Chi tiết cái Tí “giãy nãy”, “liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc” cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ.
II. LUYỆN TẬP NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TIẾP THEO)
Câu 1: Người nói, người nghe những câu in đậm dưới dây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của người nói không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
a)
– Anh nói nữa đi. – Ông giục.
– Báo cáo hết! – Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
b)
– […] Anh Tấn này! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần quái gì các thứ đồ gôc hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất.
– Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để…
– Ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo là không sang trọng? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng? Hừ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu!
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng, đứng trầm ngâm.
– Ối dào! Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có!
(Lỗ Tấn, Cố hương)
c)
Thoắt trông nàng đã chào thưa:
“Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Đà bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.”
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Trả lời:
a) – Người nói (câu in đậm) là anh thanh niên, người nghe là bác họa sĩ và cô gái.
– Hàm ý của câu in đậm là: “Mời bác và cô vào uống nước”.
– Hai người nghe đều hiểu hàm ý đó. Chi tiết thể hiện họ hiểu là: “Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà” và “ngồi xuống ghế”.
b) – Người nói (câu in đậm) là anh Tấn, người nghe là chị hàng đậu (ngày trước).
– Hàm ý của câu in đậm là: “Chúng tôi không thể cho được, chúng tôi cần bán chúng vì cần tiền”.
– Người nghe hiểu được hàm ý đó, điều này thể hiện ở câu nói cuối cùng: “Thật là càng giàu có càng không dám rời một đồng xu! Càng không dám rời đồng xu càng giàu có!”.
c) – Người nói là Thúy Kiều, người nghe là Hoạn Thư.
– Hàm ý câu in đậm “Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây! là cách chào “giễu cợt”, châm biếm.
– Hàm ý câu in đậm Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.” là “Rồi cô sẽ phải nhận sự báo oán thích đáng”.
– Hoạn Thư hiểu hàm ý đó, thể hiện ở câu “Hoạn thư hồn lạc phách xiêu – Khấu đẩu dưới trướng, liệu điều kêu ca”.
Câu 2: Hàm ý của câu in đậm dưới dây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
– Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái! – Nó cũng lại nói trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
– Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
– Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im […]
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
Trả lời:
– Hàm ý của câu in đậm là: Chắt nước nhanh giùm, nếu không cơm nhão mất. Em bé không nói thẳng mà dùng hàm ý là vì em đã nói thẳng một lần (Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái!) nhưng không hiệu quả nên bực mình. Lần nói thứ hai có thêm yếu tố thời gian gấp gáp bức bách – để lâu cơm sẽ nhão mất.
– Việc sử dụng hàm ý của bé không thành công, vì dù nghe nhưng “Anh Sáu cứ vẫn ngồi im”, nghĩa là anh tỏ ra không hợp tác, vờ như không nghe thấy, không hiểu.
Câu 3: Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối.
A: Mai về quê với mình đi!
B: /…/
A: Đành vậy.
Trả lời:
– Câu có hàm ý tự chối, ví dụ: “Có hẹn rồi”, “Bận ôn thi”, “Vừa về quê tháng trước”…
Câu 4: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hi vọng” với “con đường” trong các câu sau:
Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi. (Lỗ Tấn, Cố hương)
Trả lời:
Qua sự so sánh “hi vọng” với “con đường”, ta có thể hiểu hàm ý của Lỗ Tấn là: Hi vọng có thể là thực, là hư, nhưng nếu ta cố gắng thì có thể đạt được điều mong muốn, hi vọng.
Câu 5: Tìm những câu có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong các đoạn đối thoại giữa em bé với những người ở trên mây và sóng (trong bài thơ Mây và sóng của Ta-go). Hãy viết thêm vào mỗi đoạn một câu có hàm ý mời mọc rõ hơn.
Trả lời:
– Câu có hàm ý mời mọc:
+ Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc.
+ Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn. Bọn tớ ngao du nơi này nơi nọ mà không biết từng đến nơi nao.
– Câu có hàm ý từ chối:
+ Mẹ mình đang đợi ở nhà.
+ Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được?
– Viết thêm câu có hàm ý mời mọc, ví dụ: “Có muốn chơi cùng bọn tớ không?”
– Viết thêm câu có hàm ý từ chối, ví dụ: “Mình muốn về nhà với mẹ yêu của mình.”
Hy vọng bài soạn Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp theo) chi tiết trên đây sẽ giúp các em sử dụng hàm ý thành thạo và khéo léo.