I: Giới thiệu về tác giả, tác phẩm Chiếc lược ngà
- Tác giả: Nguyễn Quang Sáng sinh năm 1932, quê ở huyện Chợ Mới, Tỉnh An Giang. Ông tham gia hoạt động ở chiến trường Nam bộ trong kháng chiến chống Pháp. Sau năm 1954 tập kết ra Bắc và ông bắt đầu viết văn. Tác phẩm của ông có nhiều thể loại: Truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch bản phim và hầu như chỉ viết về cuộc sống và con người Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ. Năm 2000, ông được Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
- Tác phẩm:
- Truyện ngắn Chiếc lược ngà được viết năm 1966 khi tác giả hoạt động ở chiến trường Nam Bộ và được đưa vào tập tuyện cùng tên. Văn bản trong sách giáo khoa lớp 9 tập 1 là đoạn trích phần giữa của truyện.
- Bố cục của đoạn trích có thể chia làm các phần sau:
+ Phần 1 bao gồm từ đầu đến “cũng không muốn bắt nó về”: nội dung xoay quanh việc ông Sáu trở về thăm nhà trong ngày nghỉ phép nhưng bé Thu không nhận ông là ba mình.
+ Phần 2 là phần tiếp theo đến ”vừa từ từ tuột xuống”: nội dung nói về việc Thu nhận ra ba và cuộc chia tay cha con.
+ Phần 3 là phần còn lại của đoạn: nội dung kể lại việc ông Sáu hi sinh ở chiến trường và chuyện về chiếc lược ngà ông làm tặng con gái.
II: Đọc – Hiểu đoạn trích trong truyện Chiếc lược ngà
Câu 1: Kể tóm tắt cốt truyện Chiếc lược ngà của văn bản đoạn trích. Tình huống nào đã bộc lộ sâu sắc và cảm động tình cha con của ông Sáu và bé Thu?
Gợi ý trả lời:
-Tóm tắt cốt truyện: Sau nhiều năm ông Sáu đi kháng chiến xa nhà chưa về thăm gia đình lần nào cả. Đến khi hòa bình lặp lại, đơn vị cho ông về thăm nhà. Khi đó con gái ông là bé Thu cũng được tám tuổi. Khi ông về tới nhà thì bé Thu dường như không nhận ra đó là cha mình và bé thấy xa lạ. Tuy ông buồn nhưng ông hiểu điều đó và cố gắng chờ đến khi con gái nhận ra mình là cha. Nhưng cho tới lúc ông Sáu phải ra đi tiếp tục làm nhiệm vụ của mình với Tổ quốc thì bé Thu mới nhận ra và tình cảm cha con lúc ấy thức dậy một cách mãnh liệt. Bé Thu đã ôm chặt lấy ông, siết chặt lấy cổ ông, dặn ông mua cho con một chiếc lược. Ông đã vô cùng hạnh phúc vì con đã nhận ra mình và cố gắng kìm nén cảm xúc để không cho bé Thu biết mình khóc. Và khi vào ở khu căn cứ, ông Sáu dồn nỗi nhớ thương và tình yêu dành cho con gái vào việc làm một chiếc lược bằng ngà để tặng con. Thật không may khi trong một trận càn quét của địch, ông đã hi sinh, nhưng ông vẫn còn kịp nhờ người bạn đưa chiếc lược ngà về trao cho con gái.
-Tình huống bộc lộ sâu sắc và cảm động tình cha con của ông Sáu và bé Thu đó chính là cuộc gặp gỡ của hai cha con ông Sáu sau nhiều năm xa cách. Khi đó, người cha đã kiên nhẫn hết sức để chờ đợi sự nhìn nhận của con gái. Trong 3 ngày ông đã phải kìm nén cảm xúc. Để rồi xúc cảm vỡ òa, hai bố con đã khóc khi bé Thu nhận ba và không cho ông ra đi. Cảnh đó khiến cả người đọc, lẫn những người chứng kiến không thể kìm nước mắt.
Và tình huống nữa đó là việc ông Sáu miệt mài làm chiếc lược ngà tặng con gái nhưng chưa kịp tặng thì bị hi sinh, và trước khi nhắm mắt, ông đã kịp trăn trối gửi chiếc lược lại cho con gái. Lúc vào khu căn cứ, ông Sáu đã dồn tất cả tình yêu thương và mong nhớ đứa con vào việc làm cây lược mà con gái dặn khi chia tay, nhưng cho tới ông đã hi sinh khi chưa thể gửi món quà ấy đến tận tay cho con gái mà chỉ nhờ đồng đội gửi.
Câu 2: Phân tích diễn biến tâm lý và tình cảm của bé Thu trong lần đầu gặp cha cuối cùng, khi ông Sáu được về phép. Qua đó hãy nhận xét về tính cách của nhân vật bé Thu và nghệ thuật miêu tả tâm lí của tác giả?
Gợi ý trả lời:
-Diễn biến tâm lý và tình cảm của bé Thu trong lần đầu gặp ba cuối cùng, khi ông Sáu được về phép được thể hiện trước và sau khi gặp ba của mình. Ngày khi được về nhà, sau bao nhiêu khao khát được gặp con, dù thuyền chưa cập bến nhưng ông Sáu đã nhảy vội lên bờ gọi con. Nhưng lúc gặp thì con bé Thu lại không nhận ra cha của mình: “Con bé giật mình, tròn mắt nhìn. Nó ngơ ngác lạ lùng”. Rồi khi bé Thu nhìn thấy vết sẹo dài trên mặt ông, cô bé đã tỏ ra sợ hãi “mặt nó tái đi, vụt chạy rồi kêu thét lên”. Và bé nhất quyết không gọi Ông Sáu bằng ba. Lúc nói chuyện, bé cũng chỉ xưng hô trống không “ Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái… cơm sôi rồi, nhão bây giờ…”; Lúc ăn cơm ông gắp cho bé thì “…hất cái trứng cá, cơm văng tung tóe cả mân…”. Và lúc này ông Sáu giận quá đã vung tay đánh bé Thu và hét lên “ Sao mày cứng đầu quá vậy, hả?”. Những tưởng rằng lúc này, cô bé sẽ khóc to hay bỏ chạy đi, nhưng bé Thu vẫn cứ ngồi im, cúi gằm mặt xuống và tiếp tục gắp lại thức ăn bỏ vào bát rồi lặng lẽ đứng dậy rời khỏi mâm cơm. Qua đây ta thấy được sự ương ngạnh, bướng bỉnh vừa đáng giận nhưng cũng vừa đáng thương của bé Thu. Điều này cũng không thể trách được bé Thu, vì đã tám năm, bé chưa được gặp ba, và trên mặt ba đã có nhiều thay đổi. Như vết sẹo trên mặt của ba nó không có trong tấm hình mà bé được xem “không giống cái hình ba chụp với má”. Quả thực, chiến tranh quá tàn khốc đã khiến cho con không còn nhận ra ba của mình nữa. Diễn biến tâm lý và tình cảm của bé Thu thật độc đáo và đúng với một đứa trẻ. Để rồi khi bé Thu nhận ra ba của mình “Nó vẫn ôm chặt lấy ba nó, …không! Con bé hét lên, hai tay nó siết chặt lấy cổ,..”.Lúc này, tình cảm cha con trổi dậy mãnh liệt. Bé Thu không muốn ông Sáu đi và muốn giữ ông lại mãi mãi. Và dường như bé đã hiểu ba nó còn nhiệm vụ phải làm nên “… Con bé lại ôm chầm ba nó một lần nữa và mếu máo: Ba về! Ba mua cho con một cây lược nghe ba!”.
- Qua đó hãy nhận xét về tính cách của nhân vật bé Thu và nghệ thuật miêu tả tâm lí của tác giả?
Qua những hành động, tâm lý của bé Thu trước và sau khi nhận ra ba của mình, ta thấy được sự am hiểu của tác giả về tâm lí trẻ thơ và đã diễn tả rất sinh động với tấm lòng trân trọng những tình cảm của trẻ thơ trong truyện Chiếc lược ngà. Tác giả đã diễn tả rõ tính cách ương nghạnh, bướng bỉnh của bé Thu. Và dù thế nào Thu vẫn chỉ là một đứa trẻ lên tám hồn nhiên, ngây thơ.
Câu 3: Phân tích tình cảm cha con sâu nặng ở ông Sáu đối với con đã được thể hiện qua những chi tiết, sự việc nào? Điều đó bộc lộ thêm nét đẹp gì trong tâm hồn của người cán bộ cách mạng ấy.
Gợi ý trả lời:
-Tình cảm cha con sâu nặng ở ông Sáu đối với con đã được thể hiện qua các chi tiết sự việc sau:
+ Thời gian ba ngày ở nhà sau bao nhiêu năm xa cách với gia đình và con gái. Ông rất nôn nóng mong chờ ngày được gặp lại con gái sau tám năm xa cách “ không thể chờ thuyển xuồng cặp lại bến, anh nhún chân nhảy thót lên, xô chiếc xuồng tạt ra…, anh vội bước vội vàng, rồi dừng lại kêu to: Thu! Con… khom người đưa tay đón chờ con..”. Ta có thể thấy hơn bao giờ hết trong ông Sáu dâng trào một niềm xúc động mãnh liệt trong khoảnh khắc gặp lại con.
+ Nhưng thật xót xa, đau đớn, lúc đó bé Thu con gái ông lại không đáp lại tình cảm đó mà lại sợ hãi bỏ chạy đi, : “… Anh đứng sững lại đó, nhìn theo con, nỗi đau đớn khiến mặt anh sầm lại…hai tay buông xuống như bị gãy…” Và suốt ba ngày phép ông Sáu làm mọi cách để mong sao bé Thu có thể nhận ra mình … “chẳng đi đâu xa, lúc nào cũng vỗ về con…” . Ngay cả khi bé Thu kêu trống không với mình “vô ăn cơm! Và xưng là “người ta không nghe” anh cũng không nói gì mà chỉ “quay lại nhìn con vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười”. Dù trong lòng anh khổ tâm trước sự bướng bỉnh, xa lánh của con. Cho tới khi hết ngày phép, tình yêu giành cho con càng được bộc lộ một cách sâu nặng. Dường như anh muốn ôm con, hôn con, nhưng anh lại sợ con bỏ chạy, nên anh chỉ dám đứng nhìn “Anh nhìn với đôi mắt trìu mến lẫn buồn rầu”.
+ Khi ông trở lại căn cứ ông lại luôn thấy áy náy và cảm thấy ân hận, khổ tâm vì đã đánh con. “…lúc nhớ con anh cứ ân hận sao mình lại đánh con…”. Và ông Sáu đã không quên lời dặn của con khi chia tay, đó là làm cho con gái một chiếc lược. Và anh thật sự vui khi tìm thấy khúc ngà hớt hải chạy vể, khoe với đồng đội. Ông tỉ mỉ cưa từng răng lược, thận trọng khắc từng nét chữ “yêu nhớ tặng Thu con của ba”. Lúc nhớ con, ông lấy cây lược ra ngắm nghía, mài lên mái tóc. Dù cây lược ấy chưa được gửi tới con gái, nhưng cũng đã làm cho tâm trạng của ông Sáu bớt đi sự ân hận lúc đánh con. Tình yêu thương con gái của ông Sáu còn đặc biệt thể hiện trong đoạn của đoạn trích Chiếc lược ngà: “Trong trận càn quét ấy ông đã kiệt sức, không còn đủ sức lực để trăng trối lại điều gì, nhưng tình cha con thì không thể chết được. Ông đã cố gắng lấy hết sức lực của mình để lấy cái lược mà lúc nào cũng mang theo bằng ánh mắt gửi gắm nhờ đồng đội mang về tặng cho con gái”.
- Điều đó bộc lộ thêm nét đẹp gì trong tâm hồn của người cán bộ cách mạng ấy.
+ Qua tình cảm của Ông Sáu giành cho con gái, chúng ta thấy được Ông Sáu chính là biểu tượng cho tình yêu thương, sự ân cần và che chở của người cha giành cho con mình. Có thể thấy, trong tâm hồn của người cách mạng, tình yêu đất nước cũng quan trọng, thiêng liêng như tình cảm gia đình. Và câu truyện về chiếc lược ngà còn cho chúng tay thấy, dù chiến tranh đã gây ra những đau thương mất mát, éo le nhưng những chiến sĩ cách mạng vẫn luôn giữ cho mình phẩm hạnh cao quý, một sự vị tha, ấm áp.
Câu 4: Truyện Chiếc lược ngà được kể theo lời trần thuật của nhân vật nào? Cách chọn vai kể như vậy có tác dụng gì trong việc xây dựng nhân vật và thể hiện nội dung tư tưởng của truyện?
Gợi ý trả lời:
– Truyện ngắn chiếc lược ngà được tác giả sử dụng lời trần thuật theo lời người bạn ông Sáu, người mà đã chứng kiến cảnh ông Sáu về nhà gặp con cũng như thời gian ông trở lại căn cứ.
– Tác giả đã chọn vai kể như vậy khiến cho câu chuyện trở nên đáng tin cậy hơn, và cho người đọc thấy được nhân vật trong chuyện được nhìn nhận và đánh giá khách quan hơn. Mặt khác trong câu truyện chiếc lược ngà ta thấy, người kể chuyện lại hoàn toàn chủ động điều khiển nhịp kể theo trạng thái cảm xúc của mình, chủ động xen vào những ý kiến bình luận, suy nghĩ lđể dẫn dắt sự tiếp nhận của người đọc và người nghe. Là người đã chứng kiến cảnh ngộ ấy đã làm cho nhân vật kể chuyện xúc động: “Tiếng kêu của nó như tiếng xé, xé sự im lặng, xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa”; “ Đó là tiếng “ba” mà nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng ba như vỡ tung ra từ đáy lòng nó”. Lòng trắc ẩn, sự thấu hiểu những hy sinh mà bạn mình phải chịu đựng khiến cho ông “bỗng thấy khó thở như có bàn tay nắm lấy trái tim”.
III: Luyện tập Chiếc lược ngà
Câu 1: Thái độ và hành động của bé Thu đối với ba rất trái ngược, trong những ngày đầu khi ông Sáu về thăm nhà và lúc ông sắp ra đi, nhưng vẫn nhất quán trong tính cách của nhân vật. Em hãy giải thích điều đó?
Gợi ý trả lời:
– Trong câu truyện Chiếc lược ngà hành động của bé Thu đối với ba rất trái ngược nhưng lại rất nhất quán. Bởi điều đó phù hợp với diễn biến tâm lý, tình cảm của con người mà cụ thể là một đứa trẻ, đứa con dành cho người cha xa cách chưa từng gặp mặt ngoài đời. Mà chỉ được thấy ba qua tấm hình chụp chung với má. Bé Thu nhìn ông Sáu không giống hình ảnh người ba đã in hằn trong trí nhớ của bé. Nên trong những ngày đầu khi mới gặp ông Sáu bé nhất quyết không nhận, không gọi là ba. Và cho đến khi ông Sáu sắp ra đi, bé Thu đã biết ông chính là ba của mình, vì bé đã hiểu tại sao ba lại có thẹo trên mặt mà trong ảnh lại không có. Lúc này bé Thu rất buồn, không muốn cho ba đi tiếp, ôm chặt ba và dặn ba mua cho mình chiếc lược để mong ba sớm quay trở về, và móng sớm được gặp lại ba.
Câu 2: Viết lại đoạn truyện kể về cuộc gặp gỡ cuối cùng của hai cha con ông Sáu theo lời hồi tưởng của một nhân vật khác (Ông Sáu hoặc bé thu)
Gợi ý trả lời:
- Kể theo lời bé Thu
Tối qua nghe lời bà giảng giải tôi đã hiểu ra tất cả mọi chuyện. Thì ra người tôi vẫn ruồng bỏ mấy ngày nay chính là ba tôi. Chỉ tại chiến tranh mà trên mặt ba có vết sẹo xấu xí. Điều đó, khiến tôi hơi sợ hã và tôi đã cứng đầu không nhận ba. Sáng cuối cùng ba tôi còn ở nhà, tôi theo ngoại về, lòng đầy day dứt, ân hận. Nhà tôi sáng hôm ấy rất đông họ hàng nội ngoại đến tiễn ba đi. Ba tôi bận bịu tiếp khác. Tôi đứng nép vào góc nhà, tựa cửa và dõi theo mọi người đang vây quanh ba tôi. Tôi muốn chạy lại phía ba, gọi ba nhưng chỉ có thể đứng chôn chân ở đấy. Đến lúc chia tay, sau khi bắt tay hết mọi người, ba tôi đưa mắt nhìn tôi đứng trong góc nhà. Ba nói khe khẽ “Thôi! Ba đi nghe con!”. Lúc ấy, trong tôi như có điều gì thôi thúc. Tôi như vỡ òa, nỗi nhớ ba không thể kìm nén được nữa. Tôi thét lên “Ba…a…a…ba!”. Tôi ôm cổ ba, vừa khóc vừa nói không muốn cho ba đi. Hai ba con ôm hôn nhau. Tôi hôn cả vết thẹo dài bên má ba, mà tôi từng sợ. Ba tôi một tay ôm tôi, một tay rút khăn lau nước mắt, rồi hôn lên tóc tôi và bảo “Ba đi rồi ba về với con”. Tôi vẫn không thể chấp nhận được sự thật rằng mình phải xa ba ngay lúc này. Tôi đã nhận ra mình đã phung phí thời gian ở cạnh ba những ngày vừa rồi. Dù không muốn, nhưng biết ba phải đi kháng chiến, tôi cũng đành ngậm ngùi chia tay. Trước khi ba đi, tôi mếu máo bảo ông: “Ba về! Ba mua cho con một cây lược nghe ba” rồi từ từ tuột xuống khỏi tay ba. Đó là lần cuối cùng tôi còn được gặp ba mình.